Podkarpackie Forum Myśli Prawniczej to inicjatywa WSPiA Rzeszowskiej Szkoły Wyższej będąca odpowiedzią na potrzeby środowiska prawniczego Podkarpacia. Współpraca między Uczelnią a wybitnymi ekspertami stanowi bowiem ważny wkład w kształtowanie debaty publicznej w zakresie prawa.

– Nasze Forum staje się już znanym posiedzeniem. Słyszymy pozytywne echa, zwłaszcza po ostatnim Forum dotyczącym prokuratury, w trakcie którego wypowiedzi zarówno panelistów, jak i osób, które uczestniczyły w dyskusji, zabierały głos i wyrażały opinię, świadczyły o tym, że warto te spotkania organizować. Zapewniam, że w nowym roku akademickim będziemy kontynuować posiedzenia i postaramy się zróżnicować ich tematykę – mówił, otwierając Forum prof. Jerzy Posłuszny, Rektor WSPiA.

Zwrócił również uwagę, iż przewaga zagadnień obejmujących prawo karne, poruszanych podczas dotychczasowych posiedzeń, jest poniekąd efektem wpływu prof. Zbigniewa Ćwiąkalskiego oraz prof. Andrzeja Zolla na kształt merytoryczny spotkań.

Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego

Czerwcowe posiedzenie miało istotne znaczenie w dyskusji na temat prac i działalności Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, która po ośmiu latach została ponownie powołana do tego, by uporządkować prawo karne i stworzyć nowoczesną procedurę karną.

Wykład wprowadzający wygłosił prof. Włodzimierz Wróbel, Sędzia Sądu Najwyższego, Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego. Na wstępie ekspert zaznaczył, iż Komisja po raz pierwszy spotkała się początkiem kwietnia i pracę rozpoczęła od zadania sobie pytania, co jest najpilniejszą kwestią. – Pierwsze zadanie to doprowadzenie do przyjęcia projektu przeprowadzenia szybkiej zmiany naprawczej w zakresie procedury karnej i kodeksu karnego. W szczególności będącej reakcją na to, co przez ostatnie osiem lat zdarzyło się w tych kodeksach, a co jest sprzeczne z Konstytucją, konwencjami międzynarodowymi, które wiążą Polskę, bądź co jest wyrazem rażącej irracjonalności i trudno, aby mogło to funkcjonować. Trzeba to zmienić tu i teraz – mówił prof. Włodzimierz Wróbel.

Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego zapowiedział, że poza przygotowanym już projektem zmian, jest szereg zagadnień do uregulowania w perspektywie krótko i średniookresowej, m.in.: nowe uregulowanie kompleksowe środków zapobiegawczych i udzielenie odpowiedzi na nieustanną krytykę praktyki w zakresie stosowania tymczasowego aresztowania, wyznaczenie granicy między karalnością za pomówienie a mową nienawiści, zmiany w karach wolnościowych, digitalizacja w procesie karnym czy środki zabezpieczające nie do końca dostosowane do współczesnych realiów.

Projekt pilnych zmian w prawie karnym

Kluczowym punktem posiedzenia było pierwsze, publiczne zaprezentowanie przez prof. Włodzimierza Wróbla projektu zmian przygotowanych przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego. Zmiany te zakładały między innymi przywrócenie racjonalnych granic pozbawienia wolności, w tym usunięcie odpowiedzialności karnej czternastolatka oraz wyeliminowanie kary 30 lat pozbawienia wolności poprzez zastąpienie jej karą, której górną granicę projekt przesuwa z powrotem na 25 lat. – Niepotrzebne, zbędne, niemające żadnego uzasadnienia zaostrzenie odpowiedzialności karnej u nas jest bez sensu. Ono niczemu nie służy, poza tym, że generuje tylko koszty – zauważył prof. Włodzimierz Wróbel. Przewodniczący zwrócił uwagę, że w powyższym przypadku Komisja proponuje wprowadzenie dwóch bezpieczników, dwóch szczegółowych dyrektyw wymiaru sądowego w sprawach najcięższych, które będą zobowiązywały do wykazania, że zachodzą szczególne okoliczności do wymierzenia danego wymiaru kary.

Inną zmianą, którą zakłada projekt, jest usunięcie nierównowagi między sądem a prokuraturą. Oznaczałoby to zniknięcie szczególnych uprawnień prokuratora, zarówno jeżeli chodzi o art. 60 KK, czyli "małego świadka koronnego", czy jeżeli chodzi o tryby konsensualne. – Wszędzie tam, gdzie mieliśmy nadwyżkę kompetencji prokuratorskich, to wszystko znika. Myślę, że w miarę konsekwentnie i we wszystkich przepisach, które tej kwestii dotyczyły – mówił Przewodniczący Komisji. Zaproponowano także zmiany w zakresie zapisu „Dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy”.

Kolejnym tematem, z którym Komisja się zmierzyła to dopuszczanie do sprawy dowodu pozyskanego za pomocą czynu zabronionego przez funkcjonariusza publicznego, czy kwestiami związanymi z terminem apelacji. Wspomniane powyżej propozycje zmian to tylko niektóre spośród tych, przedstawionych podczas posiedzenia przez prof. Włodzimierza Wróbla. – Są zmiany, które usuwają z Kodeksu Karnego wykonawczego absurdalne obostrzenia związane z komunikacją. Są to bardzo incydentalne zmiany, ale mogą mieć praktyczne znaczenie w sytuacji wykonywania kar pozbawienia wolności w zakładach karnych – podkreślał Przewodniczący.

Aktualne zmiany

Od dłuższego czasu na arenie międzynarodowej toczy się debata oraz dochodzi do wielu zmian dotyczących definicji i znamion przestępstwa zgwałcenia. Profesor Włodzimierz Wróbel zwrócił tutaj uwagę na działania podejmowane w tym zakresie w naszym kraju. – W projekcie, który jest procedowany w komisji nadzwyczajnej, poza przemocą, groźbą i podstępem, pojawia się też taki sposób realizowania przestępstwa zgwałcenia, który polega na doprowadzeniu do obcowania płciowego w inny sposób mimo braku zgody. Temu towarzyszy jeszcze inna postać zgwałcenia, polegająca na tym, że tej samej karze odpowiadać może osoba, która wykorzystuje stan niepoczytalności ofiary, czyli sytuacje, w której zachodzi brak możliwości rozpoznania znaczenia czynów pokierowania swoim postępowaniem – zaznaczał Przewodniczący.

Ruina prawa karnego i wzmocnienie roli prokuratorów

Następnie swoje stanowisko ws. zaproponowanych zmian w projekcie zaprezentował prof. Andrzej Zoll, wykładowca WSPiA, były Prezes Trybunału Konstytucyjnego oraz były Rzecznik Praw Obywatelskich. – Projekt przedstawiony przez prof. Wróbla naprawia w pierwszym rzędzie to co zrobiono przez te osiem lat, szczególnie w nowelizacji 7 lipca 2022 r. To była ruina prawa karnego. Przepisy, które zostały wtedy wprowadzone, rzeczywiście powodowały, że obowiązujące prawo karne nie jest już prawem karnym państwa cywilizowanego – powiedział prof. Andrzej Zoll. Wskazał także swoje wątpliwości i poddał analizie niektóre przepisy.

Prof. Zbigniew Ćwiąkalski, Kierownik Katedry Prawa i Postępowania Karnego WSPiA, były Minister Sprawiedliwości i Prokurator Generalny pochylił się natomiast nad zmianami wiążącymi się ze wzmocnieniem w ramach ostatniej nowelizacji roli prokuratorów w postępowaniu karnym. – Praktycznie te zmiany z 2022 roku wprowadziły sytuację, w której sędziowie zostali bardzo ograniczeni w niektórych przypadkach, co do możliwości niezawisłego orzekania – zwrócił uwagę prof. Ćwiąkalski.

W dalszej części posiedzenia eksperci odpowiedzieli na pytania publiczności. Przebieg dwugodzinnej dyskusji moderował prof. Krzysztof Eckhardt, Kierownik Katedry Prawa Konstytucyjnego i Stosunków Międzynarodowych WSPiA.